Ayvacık ilçesine bağlı Gülpınar beldesinde bulunan Symintheus kutsal alanı, Apollon’a adanmış Helenistik döneminin en önemli kutsal alanlarından bir tanesidir.
Gülpınar ve çevresinde tek su kaynağı olan ve bugün Kocapınar olarak isimlendirilen su kaynağı başına kurulmuş olan Smintheus varlığını da başına kurulduğu bu kaynağa borçludur. Su kaynağının varlığı Troas Bölgesi’nde kazısı yapılmış en eski yerleşim yerinin de kurulmasına neden olmuştur. Apollon kutsal alanları genellikle su kaynaklarına yakın yerlerde veya Smintheus kutsal alanı gibi doğrudan kaynak başında yer alırlar. Bunun nedeni tanrı adına gelecekten haber veren rahiplerin suya bakarak kehanette bulunmalarıdır. Bölgenin etrafında en büyük tatlı su kaynağının bulunması, Ege denizinin yakın oluşu ve bereketli Tuzla ovasının bu kutsal alana yakın oluşu buranın tam anlamıyla bir caize yaşam merkezi haline getirmiştir.
Kutsal alanda 1980 yıllından itibaren kazı çalışmaları yapılmış ve Katolotik yerleşim, Helenistik döneme ait Apollon Smintheus tapınağı, Roma dönemine ait 7 adet su deposu ve 2 adet Roma hamamı ve kutsal yol ortaya çıkmıştır.
Kutsal yol 35 kilometre kuzey de yer alan Alexsandreia Troas kentine bağlanmaktadır. Bu yolda yılın belli günlerinde Apollon Smintheus kutsal alanına tapınmaya, kurban kesmeye ve festivalleri izlemeye gelenlere hizmet vermekteydi.
Helenistik döneme tarihlenen Apollon Smintheus Tapınağı, bu tapınağa ulaşan yol ve caddeler, tapınağa tapınamaya gelenlere hizmet veren 2 adet büyük hamam yapısı ve bu hamamlara su sağlayan
7 adet ve her birbirinden farklı kapasitedeki su sarnıçları vardır. Bölgede bu kadar su sarnıcın olmasının nedenleri ise, uzaktan su taşınmasının güçlüğü, bölgeye düşen yağış miktarının az oluşu ve yaz aylarının kurak geçmesidir. Hayvanlar için bile su kuyularının olacağı söylentileri vardır ve her yapılan kazı çalışması sonucunda bu su sarnıçlarının sayısı artmaktadır. Kutsal alana gelen misafirler bu 2 adet hamam da yıkanıp temizlendikten sonra kutsal alanda da gidip tapınma işlemini gerçekleştirirlerdi.
Kutsal alandaki en büyük ve en temel yapı olan Apollon Smintheus Tapınağı, Antik Yunan mimarisi ve heykeltraşlığını sergileyen en önemli yapılardan biridir. Tapınağa ismini veren Smintheus “fare” anlamına gelmektedir ve tanrı Apollon’un kutsal hayvanıdır. Ön ve arkada 8, uzun kenarlarda 14 toplamda da 44 tane mermer sütunla çevrili yapı, üst üstte konmuş 7 tanburdan oluşmaktadır. En üst kısımda yer alan sütun kabartmalarında (frizlerlerde) İlyada destanına konu olan mitolojik sahneler detaylı olarak ilk kez bu tapınakta görmek mümkün(en azından birkaç kabartmayı). Tapınak sütunlarının bir kısmı Bizans döneminde İstanbul surlarının yapımında, bir kısmı üretilen şarapları sıkmak için mengenelerde kullanılmış ve tahrip edilmiştir. Kabartmalara konu olan hikayeler ise şöyledir; Apollo Smintheus insanları korur ancak gerektiğinde de cezalandırır. Bu işlevleri ile ilgili olarak antik yazar Polemon, Troas kentlerinden Chyrsa Apollon rahibinin yakışık almaz bir davranışı yüzünden kendisine hiddetlenen Apollon’un Chrysa halkına gönderdiği farelerle ekinlere zarar verdirterek rahibi ve halkını cezalandırdığından bahseder ve devam ederek rahibin, Apollon’u onurlandırmak için ona Smintheus adından bir tapınak yaptırdığını ve bu isimden gelen Smintheus sıfatını verdiğini söyler.
Homeros, İlyada destanında ise şöyle anlatır; Troia’ya savaşa giden Yunan ordusu yol üzerindeki kentleri yağmalar, kadın ve kızları kaçırır. Gülpınar’a Chrysa’ya uğrayan Yunan ordusunun başındaki Akha kralı Agamemnon, Apollon Smintheus tapınağının rahibi Chryses’in kızını kaçırır. Baba kızını almak için defalarca Agamemnon’a çıkar ve ona armağanlar götürür ancak kızı bir türlü geri alamaz. Tanrısı Apollon’a yakarır ve Chryseis’i geri getirmesini ister. Öfkelenen Apollon Yunan ordusuna okları ile farelerden bulaşan veba salgınını salar. Yunan ordusu vebadan kırılır. Odysseus’un gözetiminde Chrysa’ya Gülpınar’a getirilir ve şükran olarak tanrı Apollon’a tapınakta kurbanlar kesilir. Ayrıca farelere ve onların verdikleri zararlara karşı da insanlara yardımcı olan Apollo, tahıllara ve ambarlara zarar veren fareleri de bu kez yine okları ile öldürür.
Hamamlarının batısında yer alan spor oyunları alanı, spor müsabakalarında şampiyon olan sporcuların heykellerini taşıyan 24 adet yazıtın olduğu ve Tanrı Apollon adına düzenlenen yarışmalarda güreş ve boks maçlarında derece alan sporcuların heykelleri dikilmiştir. Mermer kaideler üzerinde yer alan heykeller büyük olasılıkla bronz olduklarından günümüze ulaşmamıştır.
Kutsal alan üzerinde kazı faaliyetleri başlayınca zeytinyağı fabrikası istimlak edilip müze dönüştürülmüştür. Burada Apollon Smintheus kutsal alanından çıkan eserlerin sergilendiği ve Troia savaşında betimlenen eserleri görmeniz mümkündür.
Bozulmamış doğal çevresiyle ve geçmişten günümüze kadar gelmiş yapısıyla Apollon Smintheus gerektiği değeri, görülmeyi hak eden ören yerlerinden bir tanesidir.
